Door Bert Boermans, Annelot Sombogaard en Rosanne Boermans

David Bailly, Vanitasstilleven met zelfportret (1651)

‘Selfies’ is een populair thema in de kunst. Niet alleen tegenwoordig nu iedereen zijn of haar smartphone tevoorschijn kan halen om zichzelf even snel met de frontcam op de foto te zetten, ook eeuwen geleden al maakten kunstenaars zelfportretten. In de tentoonstelling Hollandse zelfportretten – selfies uit de Gouden Eeuw in het Mauritshuis vind je een beknopte verzameling van zelfportretten uit die periode. De expositie is aangekleed met spiegels, want daar werkten de schilders mee bij hun ‘selfies’. Je ziet de portretten dus ook zoals de schilders er toen hebben uitgezien. Leuk is dat je als bezoeker een snelcursus ‘selfie maken’ krijgt van de conservator van het museum.

Kunstenaars hadden geen Instagramfilters om er nét even wat flatteuzer uit te zien – wat niet betekent dat zij dus maar onverbloemd schilderden wat ze in de spiegel zagen. In tegendeel; ze kozen voor een bijzondere lichtval of gebruikten kleuren waardoor ze (letterlijk) beter uit de verf kwamen. En nog belangrijker: ze lieten vooral zien dat ze de techniek van de fotografische weergave perfect beheersten.

Op de tentoonstelling was een kunstenaar die zichzelf wel erg gunstig afschilderde: David Bailly (1584-1657) met zijn Vanitasstilleven met zelfportret (1651). Hij maakte dit portret op 67-jarige leeftijd, maar als we het schilderij bekijken zien we een jonge kunstenaar van nog geen 30 jaar oud, die vol trots een ovaal portret van zichzelf laat zien op ongeveer 45-jarige leeftijd. Naast dat ovaal staat een even groot portret van een mooie, jonge vrouw, kennelijk zijn echtgenote. Ze gaat een beetje verborgen achter een kaars die net is uitgegaan. De rook kringelt omhoog, langs een portretschets van een een oude man die de schilder lijkt aan te kijken en nog verder omhoog, langs een groot, maar haast onzichtbaar portret van wederom zijn jonge echtgenote. Alles aan de rest van het schilderij herinnert aan de vergankelijkheid van de liefde en het leven: de verwelkende rozen, de omgevallen beker, de schedel, de zwevende zeepbellen die elk ogenblik uit elkaar kunnen spatten, de uitgedoofde kaars… Dan kan de kijker de hint bijna niet meer missen: Bailly’s echtgenote heeft al op jonge leeftijd het tijdige voor het eeuwige omgeruild – en zelfs letterlijk, door vereeuwigd te zijn op dit schilderij. Wellicht ambieerde Bailly hiermee ook diezelfde onsterfelijkheid te vergaren voor zichzelf?

Meer leren over selfies in de kunst? Zie hiervoor Hoofdstuk 3 Selfies in onze methode Kunst-Actief 3.