Door Rosanne Boermans

Zodra de donkere dagen er weer aan komen zie je ook andere vormen van cultuuruitingen. In de Verenigde Staten vieren ze Thanksgiving en kunnen shoppers losgaan op Black Friday, in het koude Rusland komen de bontmutsen weer tevoorschijn, en in Spanje stopt iedereen met oud & nieuw twaalf druiven in zijn of haar mond – met elke klokslag één. Maar ook in Nederland hebben we een hele rits aan winterse cultuuruitingen, heus niet alleen onze kindervriend Sint-Nicolaas. Het is tegenwoordig namelijk helemaal in zwang om rond de feestdagen naar een wintercircus te gaan, maar hoe is dat nu eigenlijk zo gekomen?

Tijger springt door brandende hoepel

Lampjes in de kerstboom zijn niet het enige lichtpuntje tijdens de donkere wintermaanden: wat dacht je van vuurspuwers en brandende hoepels? Nee, als liefhebber van dansende dieren, dappere trapezeartiesten en onhandige komieken hoef je je ‘s winters in Nederland zeker niet te vervelen. Iedere provincie kent wel een kerst- of wintercircus. Zo heb je het Internationaal Kerstwintercircus in het Parktheater in Eindhoven, het Cirque d’Hiver in Roermond, het Kerstcircus in de Ahoy Rotterdam, het Groot Kerstcircus in Den Haag op het Malieveld, het Internationale Circusfestival in Enschede, en natuurlijk het welbekende Wereldkerstcircus in het Koninklijk Theater Carré in Amsterdam. En daar, in Carré, is het allemaal begonnen.

Pentekening Koninklijk Theater Carré

In 1863 kwam de circusfamilie Carré naar Nederland. Toen Oscar Carré (1845-1911) 24 was nam hij het (circus)stokje van zijn vader over, en maakte hij het Koninklijk Nederlandsch Circus Oscar Carré tot een succes. Eerst liet hij een theater in Wenen (1873) en Keulen (1878) bouwen, om tenslotte in 1879 ook in Amsterdam een houten theater te vestigen op het huidige Weteringscircuit aan de Amstel.

Aankondiging eerste voorstelling Circus Oscar Carré, 1879

Daar begon Carré met zijn wintercircusvoorstellingen. Hij wist echter maar al te goed dat een houten theatergebouw vol met vuurspuwers en brandende gaslampen niet optimaal is, maar van de gemeente kreeg hij geen bouwvergunning voor een stenen theater. Tot in 1881 de Ringtheaterbrand in Wenen plaatsvond, waarbij 448 bezoekers van het houten Ringtheater omkwamen na een gaslek met als gevolg daarvan een verschrikkelijke ontploffing. Het duurde toen nog vijf jaar voordat Carré eindelijk een bouwvergunning kreeg, maar daarna was het Steenen Circus van Carré een feit. Circus Oscar Carré gaf hier alleen voorstellingen in de wintermaanden. Pas later, vanaf 1893, in de maanden dat Carré met zijn circus per trein door Europa trok, werden er ook variétévoorstellingen in gehouden onder leiding van theaterproducent Frits van Haarlem.

Toen Oscar Carré in 1911 overleed werd in datzelfde jaar ook de laatste voorstelling van het Koninklijk Nederlandsch Circus Oscar Carré in zijn theater gegeven; zijn circus zelf vond ook het einde, doordat het niet kon opboksen tegen de concurrentie met opkomende bioscopen en filmhuizen. De familie Carré is echter nog steeds een beetje een circusfamilie, want Oscars kleinzoon en achterkleindochter treden nog altijd op.

Poster Wintercircus Martin Hanson, voorstelling 2015

Het einde van Carré betekende niet het einde van het wintercircus in Nederland. Er viel echter wel lange tijd geen diaboloënde dame of dansende olifant te bespeuren in de winterpiste – het was pas weer in 1979 dat er een nieuw wintercircus werd opgericht, het Wintercircus Martin Hanson. Wederom een familiebedrijf, waarvan dochter Arlette Hanson (46) de touwtjes in handen kreeg in 1997. Circusvader en -moeder zijn inmiddels gepensioneerd, maar kijken nog altijd langs de zijlijn toe hoe hun dochter het hooggeëerd publiek toespreekt. Zou jij, net als honderdduizenden landgenoten per jaar, zo’n wintercircusvoorstelling ook wel eens willen bijwonen? Je hebt grote kans dat Wintercircus Martin Hanson bij jou in de buurt optreedt, want het is het enige wintercircus zonder vaste standplaats.

Meer weten over Oscar Carré? Bekijk de interessante documentaire van filmmaker Leo de Boer, Circushart, de droom van Oscar Carré (2012).