Door Rosanne Boermans
Dat het werk en de levens van Edvard Munch (1863-1944) en Vincent van Gogh (1853-1890) nauw verwant zouden zijn, is geen baanbrekend idee. In 1899 schreef de kunstverzamelaar en -criticus Julius Meier-Graefe hier al over in zijn Beiträge zu einer modernen Aesthetik. De samenstellers van de inmiddels afgelopen tentoonstelling Munch : Van Gogh spreken over een ‘axioma’; een hoogdravend, maar geen uniek statement. Maar is dat inderdaad het geval? Zijn er onmiskenbare parallellen tussen beide kunstenaars of is het allemaal in the eye of the beholder?
Wie de tentoonstelling betreedt ziet al snel wat men ‘het eerste meesterwerk’ van de twee kunstenaars noemt: Ochtend door Munch geschilderd in 1884 en De aardappeleters een jaar later door Van Gogh. Op het eerste gezicht zijn beide werken een verschil van dag en nacht – letterlijk; Munch schildert een ochtendscène in pastelkleuren, Van Gogh een diner in donkergroen. Op het tweede gezicht zijn er meer verschillen, en niet in de laatste plaats de schilderstijl. Munchs meisje klopt van top tot (blote) teen, terwijl Van Goghs figuren bijna karikaturaal lijken. Hoe zit dat dan met dat axioma? Dat zit ‘m precies in die blote teen. Beide schilders geven de werkelijkheid van de kleine lieden onverbloemd weer: de blootheid, de vuile handen en voeten, de onverzorgdheid… Kortom, de armoede.
En dat was nogal een contrast met de geldende norm van die tijd. Secuur geschilderde landschapjes, mooi opgedofte dames en heren, brandschone visserskindertjes (zoals dit schilderij van Hans Heyerdahl) – dát was wat de elite wilde zien. Niet voor niets dat Munch en Van Gogh slechts in de Salon des Indépendants konden exposeren; de ‘echte’ Salon de Paris keurde hun werk geen blik waardig. Wie exposeerden nog meer in die Salon des Indépendants? Odilon Redon, Georges Seurat, Paul Signac, Alfred Sisley, Toulouse-Lautrec, Paul Cézanne en Edouard Vuillard. Misschien moeten we Munch en Van Gogh eens in die context plaatsen.
Foto van de tentoonstelling Munch : Van Gogh in het Van Gogh Museum Amsterdam.
Laten we om tot een goede vergelijking te komen eerst nog twee schilderijen erbij pakken die naast elkaar hangen op de tentoonstelling Munch : Van Gogh. Munch links met Zelfportret met palet (1926) en Van Gogh rechts, ook met Zelfportret met palet (1888), beide geschilderd aan het einde van hun leven. De oude Munch links kijkt de toeschouwer arrogant en enigszins uitdagend aan met opgeheven hoofd. Rechts zien we Van Gogh, meer timide en bescheiden, deels verscholen achter zijn doek. Onmiskenbare verbanden tussen deze twee schilderijen, behalve dat het twee oude kunstenaars zijn met een schilderpalet in de hand? Er zijn wel meer ‘zelfportretten met palet’…
Van links naar rechts: Édouard Manet, Zelfportret met palet (1879), Paul Cézanne, Zelfportret met palet (1890), Paul Gauguin, Zelfportret met palet (1893), en Henri Matisse, Zelfportret in hemdsmouwen (1900). Het is evident dat Van Goghs schilderij meer weg heeft van het zelfportret van Cézanne – qua kleur, sfeer, bescheidenheid, perspectief en schilderstijl, dan van dat van Munch. Diens houding en zelfverzekerde blik doen echter meer denken aan Manets portret, net als de nette stadskleding die beide schilders dragen.
Nog niet overtuigd? Laten we Van Goghs Madame Roulin (1889) dan eens vergelijken met Munchs Melancholische Laura (1899), zoals op de tentoonstelling Munch : Van Gogh werd gedaan.
Logisch? Niet echt. De thematiek alleen al komt niet overeen, behalve dat we naar twee ‘gewone’ dames kijken die enigszins op leeftijd zijn. Van Gogh schildert mevrouw Roulin frontaal; er is nauwelijks diepte. Laura daarentegen zit aan tafel, maar we kunnen de kamer waar ze in zit goed zien en we hebben uitzicht op het landschap buiten. Wat wél in beide schilderijen terugkomt zijn de expressieve kleuren. Maar of dat nou te maken heeft met het zogeheten axioma tussen beide schilders of met de expressionistische tijdsgeest… Als we het Gauguin zouden vragen, zou hij het wel weten.
Paul Gauguin, Madame Roulin (1888).
Lambo blogt 