In het kader van onze recent herziene uitgave ART-History, Hofcultuur (2016) blogt LAMBO de serie Intriges aan het hof. Deze week deel 2, over de Engelse koning Hendrik VIII van Engeland (Henry VIII of England) die maar liefst zes echtgenotes verslond, waarvan er slechts één hem overleefde.

Door Marita Vervoort

Veel heersers ontwikkelen zich naarmate ze langer aan de macht zijn tot door paranoia gekwelde figuren, die zonder scrupules en zonder aanzien des persoons iedereen die in hun ogen een bedreiging vormt of een faux pas begaat uit de weg ruimen. Voorbeelden te over, maar een van de beroemdsten in dit genre is natuurlijk Hendrik VIII (1491 – 1547) in het zestiende-eeuwse Engeland.

In zijn jonge jaren is Hendrik een intelligente, sportieve jongeman: hij spreekt vloeiend Frans, Spaans en Latijn en is een excellent ruiter en onvermoeibaar jager. Hij is zeer geïnteresseerd in wetenschap, een groot kunstliefhebber en een verdienstelijk componist. Als zijn oudere broer Arthur na een jaar huwelijk met Catharina van Aragon, dochter van het Spaanse koningspaar Ferdinand en Isabella van Aragon, op 16-jarige leeftijd sterft in 1502, volgt Hendrik hem in 1509 op. Vlak voor zijn kroning tot koning trouwt Hendrik de weduwe van zijn broer. Hij is dan 17 jaar en Catharina 18. Vader Hendrik VII had dat na het overlijden van zijn oudste zoon Arthur zo bepaald: op die manier blijft de belangrijke alliantie met Spanje in stand en gaat de (aanzienlijke) bruidsschat van Catharina, meegekregen bij haar huwelijk met Arthur, niet verloren.

Zijn eerste echtgenote Catharina blijft 24 jaar aan de zijde van Hendrik VIII koningin van Engeland. Ze is echter ook de reden dat Hendrik in 1534 zijn Anglicaanse Kerk – een naar de hand van Hendrik gemodelleerde versie van het katholicisme – als staatsgodsdienst invoert, omdat Paus Clemens VII niet akkoord gaat met een echtscheiding wanneer Hendrik daarom vraagt. Catharina heeft in de 24 jaar dat ze met Hendrik getrouwd was zes koninklijke kinderen met hem gekregen, maar daarvan is alleen Mary Tudor blijven leven, en Hendrik wil per se een mannelijke troonopvolger, uiteraard om zijn Tudorbloedlijn voor te zetten. Dus: exit Catharina van Aragon, in 1531 door Hendrik verstoten en van het hof verbannen met haar dochter Mary (de beroemde ‘Bloody Mary’, die deze bijnaam verdient omdat ze tijdens haar bewind Engeland weer katholiek wil hebben en iedereen die protestants is zonder pardon laat executeren). Ondertussen heeft Hendrik al lange tijd een verhouding met de zus van een van zijn talrijke concubines aan het hof, Anna Boleyn, in de hoop bij haar alsnog een zoon te krijgen – de belangrijkste reden waarom hij in de eerste plaats van Catherina wilde scheiden.

Zijn tweede echtgenote Anna Boleyn heeft al een verhouding met Hendrik voordat Catharina van Aragon van het toneel verdwenen is, en als ze in 1533 met Hendrik huwt brengt ze al snel dochter Elisabeth (de latere koningin Elisabeth I, de ‘Virgin Queen’) ter wereld. Maar ja, Elisabeth is weer een dochter, en in de drie daarop volgende jaren heeft Anna minstens even zo veel miskramen. Hendrik denkt dat het huwelijk ‘vervloekt’ is en laat Anna, na beschuldigingen van verraad en ontrouw, in de Tower in Londen onthoofden. Zelfs de huidige Britse koninklijke familie vindt op haar website dat dat praktisch zeker weten onterecht was: ‘Henry’s second marriage had raised hopes for a male heir. Anne Boleyn, however, produced another daughter, Princess Elizabeth, and failed to produce a male child. Henry got rid of Anne on charges of treason (presided over by Thomas Cromwell) which were almost certainly false, and she was executed in 1536’.

Echtgenote nummer drie, Jane Seymour, met wie Hendrik al weer een verhouding begonnen is vóór de veroordeling en onthoofding van Anna Boleyn, schenkt Hendrik dan eindelijk in 1537 de felbegeerde zoon: Edward (de latere koning Edward VI), Hendriks enige legitieme zoon die langer dan een paar weken bleef leven. De arme Jane echter sterft 12 dagen na Edward’s geboorte in het kraambed aan kraamvrouwenkoorts, in die tijd een veel voorkomende doodsoorzaak voor  vrouwen. Ook Hendriks eigen moeder, Elisabeth van York, is daar in 1503 aan overleden, als Hendrik 12 jaar is.

Hendriks vertrouweling Thomas Cromwell wordt in 1539 langs de Europese hoven gestuurd om een vierde echtgenote voor Hendrik te zoeken, en komt terug met een fraai portret, door Hans Holbein geschilderd, van Anna van Kleef, dochter van de Duitse hertog Johann III van Kleef. In het echt valt ze Hendrik echter bitter tegen, maar om politieke redenen kan hij er niet onderuit om in januari 1540 toch met haar te trouwen. In juli is hij al weer van haar gescheiden.

Een van de hofdames van Anna van Kleef, Catharine Howard, een nicht van Anna Boleyn, heeft ondertussen Hendriks aandacht getrokken, en in augustus 1540 trouwt hij deze Catherine, zijn vijfde echtgenote. Zij is een vrolijke jonge vrouw met ‘een zekere reputatie’; zij flirt graag. Ze wordt na 17 maanden huwelijk met Hendrik gearresteerd wegens overspel en in januari 1542 onthoofd in de Tower.

Last but not least gemalin nummer zes: Catharina Parr. Zij is de enige die Hendrik VIII overleefde, hoewel maar met één jaar. In de vier jaar dat ze koningin is heeft ze veel invloed op de drie kinderen van Hendrik uit zijn eerste drie huwelijken: Mary, Elisabeth en Edward, die alle drie later nog als koning of koningin over Engeland zullen regeren. Ook zij sterft (in 1548 op 36-jarige leeftijd) in het kraambed aan complicaties bij de geboorte van een dochter, die ze na Hendriks dood krijgt met de broer van Jane Seymour, die overigens in 1549 geëxecuteerd wordt.

Een ongeluk zit in een klein hoekje
Veel van Hendriks latere acties vallen met enige waarschijnlijkheid te verklaren uit het ernstige ongeluk dat hem tijdens een ruitertoernooi in 1535 overkomt: zijn paard, gepantserd en wel, struikelt en valt boven op hem. Hendrik is dan 43. De gevolgen zijn blijvend voor de resterende twaalf jaar van zijn leven: waarschijnlijk hersenletsel, zware migraine-aanvallen, depressiviteit, paranoia, gewelddadigheid, blijvend geïnfecteerde benen die niet meer helen waardoor hij ook niet meer kan lopen, obesitas, diabetes waardoor hij praktisch blind wordt. Op 55-jarige leeftijd overlijdt hij aan een hartaanval.

Verder lezen
De Engelse schrijfster Hilary Mantel heeft zich in het leven van Hendrik VIII verdiept en is nog bezig met het schrijven van het derde deel van een trilogie over Cromwell, waarin Hendrik een grote rol speelt: deel 1 – Wolf Hall, en deel 2: Bring Up the Bodies zijn wel al uit. Voor beide boeken won ze de Man Booker Prize. Van haar boeken heeft de BBC een zesdelige serie gemaakt.

Een aardige link over Hans Holbein, die een prominent hofschilder was in Hendrik’s tijd: http://www.bbc.co.uk/programmes/articles/4Sh830CWkx8sbgHxt5kGHx0/dark-arts-holbein-and-the-court-of-henry-viii.

Ook zo geïntrigeerd na het lezen van deze blog en Intriges aan het hof. Deel I? Onze uitgave ART-History Hofcultuur (2016) biedt een compacte kunst- en cultuurgeschiedenis van het Europa in die tijd.