In het kader van onze recent herziene uitgave ART-History, Hofcultuur (2016) blogt LAMBO de serie Intriges aan het hof. Deze én volgende week deel IV, over Frederik II (de Grote) van Brandenburg – Pruisen – ‘Der Alte Fritz’ (1712 – 1786). 

Door Marita Vervoort

Frederik II van Pruisen op 27-jarige leeftijd (1739).

In 1712 wordt Frederik II van Pruisen in Berlijn in het huis Hohenzollern geboren als zoon van Frederik Willem I. Zijn vader geeft hem een uiterst strenge, keiharde, tirannieke en militaire opvoeding. Als hij als 6-jarig jongetje van zijn paard valt wordt hij niet door pa getroost maar ontvangt hij een flinke optater, net als voor het dragen van handschoenen bij extreme vrieskou. Vader ‘Soldatenkoning’ Frederik Willem I vindt het van het grootste belang dat zijn zoon militair gezien straks uiterst bekwaam is; de macht van een koning is volgens hem immers gebaseerd op een sterk leger, en dus is het in zijn ogen evident dat zijn opvolger niet ‘soft’ opgevoed kan worden. Hij schrijft daartoe een ‘Instructie’, waarin staat dat de kroonprins niet onderwezen mag worden in filosofie, Latijn, natuurkunde en geschiedenis van vóór 1600; van de eeuwen vóór de Pruisische overheersing. Klassieke verhalen over verloren oorlogen waren al helemaal uit den boze. Het wordt hem dus met de paplepel ingegoten dat hij een goed soldáát moet worden: op zijn zesde heeft hij al een eigen regiment en voor zijn verjaardag krijgt hij een echt kanon.

De jonge Frederik is echter veel meer geïnteresseerd in muziek, kunst, filosofie, wetenschap en literatuur. Mede dank zij zijn moeder, Sophia Dorothea van Hannover, die vindt dat het Hof in Berlijn maar grof en provinciaal is en haar man een dikke drinkebroer in een verschoten uniform, krijgt hij al vroeg muziekles. Op zijn vijfde speelt hij al uitstekend fluit, en dat is hij zijn hele leven blijven doen. Later gaat hij ook componeren: zijn fluitconcerten worden tot op heden nog steeds gespeeld. Met hulp van zijn leermeester legt hij een (voor zijn vader geheime) bibliotheek van ruim 4000 boeken aan die tegenwoordig nog praktisch geheel compleet en intact is.

Elisabeth Christine van Brunswijk-Bevern op 22-jarige leeftijd (1739).

De verstoorde relatie tussen vader en zoon leidt er tenslotte toe dat Frederik II op 18-jarige leeftijd een verijdelde poging doet naar Engeland te vluchten om zich aan zijn tirannieke vader te proberen te onttrekken. Voor straf wordt hij door zijn vader gedwongen om toe te kijken bij de onthoofding van zijn vriend en vertrouweling Hans Hermann Von Katte, die op de hoogte was van de vluchtplannen en over wie gefluisterd werd dat hij een homoseksuele relatie had met de kroonprins. Frederik komt door pa’s toedoen voor de krijgsraad, wordt gevangengezet en krijgt uitsluitend religieuze literatuur te lezen, totdat hij uiteindelijk toestemt in een ‘goedgekeurd’ gearrangeerd politiek huwelijk met Elisabeth Christine van Brunswijk-Bevern, met wie hij in 1733 trouwt als hij 21 en zij 17 is. Hij heeft dan al hevige twijfels of zij hem qua intellectuele interesses wel zal kunnen blijven boeien, maar eigenlijk had het huwelijk vanaf het begin geen kans, omdat Frederik hevige weerstand voelde tegen Elisabeth gezien zijn vader hem heeft gedwongen haar te huwen. Overigens heeft Frederik II sowieso zijn hele leven geen enkele belangstelling getoond voor vrouwen en al helemaal niet op seksueel gebied; de enige vrouw die hij als een dierbare vriendin beschouwt is zijn oudere zus Wilhelmina van Pruisen.

In 1736 vertrekt het echtpaar naar Slot Rheinsberg, waar ze vier jaar en voor het eerst in vrijheid, zonder supervisie of inmenging van de oude Koning een eigen hofhouding kunnen voeren, en ogenschijnlijk een normaal huwelijksleven lijken te leiden. Er wordt op Slot Rheinsberg gefilosofeerd, muziek gemaakt, theater opgevoerd en van de schone kunsten genoten, kortom, aan alles genoegen beleefd wat vader Frederik Willem I verboden had. Elisabeth Christine zal later over deze periode zeggen dat het de gelukkigste vier jaren van haar leven waren.

Wilhelm Loeillot, Slot Rheinsberg (1860).

Volgende week deel 2: Frederik II als koning.