Door Daphne Bisselink

Rineke Dijkstra, still uit I See a Woman Crying (2009).

Drie jaar geleden liep ik in fotografiemuseum Huis Marseille een donkere ruimte binnen. Ik nam plaats op een bankje en zag drie schermen voor me verschijnen met daarop negen kinderen, gekleed in uniform, zittend voor een witte muur. De leerlingen zijn stil en kijken allen naar een bepaald punt net langs de camera. Na enkele tientallen seconden wordt de stilte verbroken: “I can see a woman crying.” Voorzichtig haken de andere leerlingen aan en wordt er een vrouw omschreven die uit verschillende vormen en kleuren bestaat. Ze zeggen dat ze een vrouw zien die zich zorgen maakt, verdrietig lijkt en in de steek gelaten is. Een vrouw die waarschijnlijk naar een bruiloft is geweest en zich daar alleen voelde. Misschien dat haar boze stiefmoeder haar een brief heeft gestuurd met als boodschap: ‘Jij bent de volgende!’ De leerlingen zijn in het begin voorzichtig met hun omschrijvingen, maar stapje voor stapje ontpopt zich een ware stortvloed aan verschillende fantasierijke verhalen. Maar wie is nu die mysterieuze vrouw die voor mij als kijker onzichtbaar is? En dan valt de naam Picasso. Op dat moment begrijp ik dat de leerlingen naar een schilderij van Picasso kijken, namelijk De wenende vrouw uit 1937. De fantasie die de leerlingen gebruiken om grip te krijgen op het schilderij was hetgeen waardoor ik met plezier op het bankje bleef zitten luisteren.

Pablo Picasso, De wenende vrouw (1937), 60×49 cm.

Het videowerk I See a Woman Crying is gemaakt door Rineke Dijkstra in 2009. Het laat zien dat kunstonderwijs al een begin kan maken door bij een beeld de juiste vragen te stellen aan de leerlingen. In het geval van De wenende vrouw is het al genoeg om de leerlingen te vragen hun zin te beginnen met ‘Ik zie…’. Alleen al door deze kleine en simpele afspraak te maken wordt de blik van de leerlingen op scherp gezet. Het videowerk laat ook zien dat twee elementen essentieel zijn voor een interactie met kunst: de tijd ervoor nemen en goed kijken. Deze twee cruciale onderdelen worden helaas door verscheidende museabezoekers zelden tot nooit in acht genomen. Zo stond ik laatst in de Van Gogh-zaal van het Kröller-Müller Museum, en het viel me op dat sommige mensen de schilderijen van Van Gogh niet direct met eigen ogen, maar via een cameraschermpje bekeken. Het maken van een reproductie van het schilderij leek belangrijker dan het kijken naar het origineel. Een interactie vindt op die manier soms niet eens plaats. En dat terwijl die interactie juist zulke interessante en bijzondere gedachten omhoog kan laten drijven, zoals te zien is bij de leerlingen in Dijkstra’s videowerk.

Het is dus aan te raden voor elke leerling en museabezoeker om bewust de tijd te nemen voor een kunstwerk en er goed naar te kijken. Als kunstdocent heb ik dan altijd een kleine oefening, een ‘starterspakket’ geïnspireerd op I See a Woman Crying, achter de hand:

1. Wanneer je je in een museumzaal bevindt kies dan één kunstwerk uit dat in het oog springt. Een kunstwerk waar je langer naar zou willen kijken, waar je meer over te weten wilt komen.
2. Kijk eerst 5 minuten naar jouw gekozen kunstwerk. Simpelweg goed kijken. Zie het als mediteren, waarin je je in eerste instantie concentreert op een gedachteloze staat. Hierbij sijpelen soms toch gedachten naar binnen, maar grijp je weer terug op het niet-denken. Zo moet er bij deze oefening teruggepakt worden op het kijken, en niet op het nadenken erover.
3. Wanneer je goed hebt gekeken kun je de eerder teruggehouden gedachten maar ook nieuwe gedachten de vrije loop laten: dit is namelijk wat het kunstwerk in jou oproept. Zie en ontdek wat een kunstwerk jou te vertellen heeft.
   

Het kunstwerk I See a Woman Crying was in 2010 in het Tate Modern in Londen te zien. Op hun website kun je onderaan de pagina een fragment uit dit werk zien: http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-liverpool/display/rineke-dijkstra-i-see-woman-crying. Tegenwoordig is het kunstwerk in bezit van het Metropolitan Museum of Art in New York.