Intriges aan het hof. Deel V: Isabella de’Medici en het Florentijnse hof

In het kader van onze recent herziene uitgave ART-History, Hofcultuur (2016) blogt LAMBO de serie Intriges aan het hof. Deze week deel V, over de welbekende familie de’Medici in de zestiende eeuw, en het tragisch levensverhaal van dochter Isabella.

Door Marita Vervoort

Isabella Romola de’Medici wordt op 31 augustus 1542 geboren als derde van de elf kinderen – van wie er zeven de volwassenheid nooit hebben bereikt – van Groothertog Cosimo I de’Medici van Florence en zijn Spaanse echtgenote Eleonora di Toledo (wier schoonheid Bronzino geïnspireerd heeft tot een paar van zijn mooiste schilderijen).

Agnolo Bronzino, ‘Portret van Groothertog Cosimo I van Florence’ (1545).

Agnolo Bronzino, ‘Portret van Eleonora di Toledo en haar zoon Giovanni’ (1545).

Samen met hun broers en zussen groeien De’Medici-meisjes op te midden van pracht en praal in het Palazzo Pitti en het Palazzo Vecchio in Florence. Op het familiale buiten, de Villa di Castello, brengen ze lange lome zomers door. In 1558 vindt op dit landgoed het gearrangeerde huwelijk plaats van de dan zestienjarige Isabella met Paulo Giordano d’Orsini (dan zeventien), met wie ze sinds haar elfde is verloofd. Haar man vertrekt de dag na de bruiloft naar zijn eigen Palazzo in Bracciano net ten noorden van Rome; zeer ongewoon in die tijd. Isabella – en misschien nog wel belangrijker: haar enorme bruidsschat – blijft thuis bij haar familie, dicht bij haar vader, die haar aanbidt.

Alessandro Allori, Huwelijksportret van Isabella de’Medici (ca. 1560).

Isabella geldt als een van de briljantste en meest getalenteerde vrouwen van haar tijd. Als getrouwde vrouw kan ze zich veel meer vrijheden permitteren dan als ongetrouwde dochter en hier profiteert ze dan ook ten volle van, terwijl ze de rest van haar tijd besteedt aan het verzinnen van excuses waarom ze niet bij haar man in Rome kan zijn. Ze geeft de voorkeur aan een leven van onbegrensde onafhankelijkheid in Florence, organiseert beroemde extravagante feesten, wordt een gerenommeerde patrones van de schone kunsten, neemt vele minnaars, geeft kapitalen uit aan weelderige en chique kleding volgens de laatste mode en treedt op als gastvrouw voor haar vader, die vanaf Isabella’s twintigste levensjaar weduwnaar is (moeder Eleonora is 40 als ze overlijdt). Op alle gebieden wil ze de gelijke zijn van haar mannelijke tijdgenoten – maar die meten graag met twee maten: wat mannen wèl mogen geldt absoluut niet voor vrouwen! Hierdoor krijgt ze te maken met haat, nijd en jaloezie, met name ook uit eigen familiekring, want haar één jaar oudere broer Francesco benijdt haar om haar populariteit.

Ondanks dat ze niet bij elkaar wonen voeren Isabella en haar echtgenoot Paolo (die zijn leventje als verwende, verkwistende vrijgezel in Rome gewoon voortzet) een relatief ‘liefhebbende’ correspondentie, en hij komt vaak naar Florence om haar te zien, terwijl zij zelden kan worden overgehaald om naar Rome te reizen. Isabella lijkt meerdere zwangerschappen te hebben gehad als gevolg van deze echtelijke ontmoetingen, maar het paar heeft slechts twee kinderen: Leonora (ook wel Nora genoemd) en Virginio, die later de titel van zijn vader zal erven.

Na jaren, ondanks de ogenschijnlijke aanvaarding van het feit dat zijn vrouw voortdurend in een andere stad verblijft, begint Paolo’s mening echter te veranderen en wordt hij ontevreden en jaloers – niet omdat hij verliefd is op Isabella, hoe mooi en bevallig ze ook is, maar omdat hij vindt dat zijn Italiaanse machismo wordt bedreigd. Hij maakt zich zorgen dat hij misschien uitgelachen wordt om zijn ongewone huwelijk. Als hem dan ook nog ter ore komt dat zijn vrouw een van zijn eigen neven als minnaar heeft genomen is dat de laatste druppel die de emmer doet overlopen.

Zolang Cosimo leeft is Isabella veilig, omdat haar vader geen kritiek op zijn geliefde dochter wil horen. Hij heeft haar echter al eens gewaarschuwd dat hij haar niet meer kan beschermen als hij er eenmaal niet meer zal zijn, en wanneer Cosimo I in 1574 sterft gebeurt inderdaad waar papa al bang voor was: Isabella’s broer Francesco, een sombere, schijnheilige man die veel minder vergevingsgezind is tegenover de zwakheden van zijn zus dan hun vader, trekt de macht naar zich toe en vindt dat het wel welletjes is geweest met het royale en vrije leven van zijn zus. Wat er is gebeurd in de zomer van 1576 is niet exact bekend, maar uit brieven uit die tijd blijkt dat Paolo, die het dan helemaal gehad heeft met Isabella, hulp aan haar broer vraagt om zijn vrouw ertoe te bewegen haar echtelijke plicht aan hem te komen vervullen vlakbij Rome. Francesco is blij eindelijk van zijn populaire zus verlost te worden ten paleize en sommeert haar zich bij haar echtgenoot te voegen. Isabella vecht voor haar vrijheid en haar verworven rechten, maar delft uiteindelijk toch het onderspit en verlaat noodgedwongen het Florentijnse hof, terug naar haar echtgenoot Paolo d’Orsini.

Villa Medicea in Cerreto Guidi.

Op reis met haar echtgenoot krijgt Isabella een bang voorgevoel en inderdaad, op 17 juli in de Villa Medicea in Cerreto Guidi, vermoordt Paolo zijn vrouw: hij wurgt haar eigenhandig. Uit opgetekende verhalen van het personeel daar aanwezig blijkt dat ze zich hevig heeft verzet en pas na een lange strijd moet opgeven. Isabella is dan 34 jaar.

De Belgische kunstenares Isabelle de Borchgrave had in 2014 in het Breda’s Museum een prachtige tentoonstelling van Renaissance kostuums van de De’Medicis: van papier! Zelfs de parels, waar de De’Medici-vrouwen gek op waren, zijn van papier gemaakt.