Door Julie Hengeveld
Hercules Segers, Bemoste boom (1615-30, aquatint, gedrukt in groene inkt op roze papier, handgekleurd in blauw), Rijksmuseum Amsterdam.
Twee weken geleden bezocht ik de tentoonstelling Hercules Segers in het Rijksmuseum. Seg(h)ers (1589/90-ca. 1640) blijft voor kunsthistorici raadselachtig en geheimzinnig als we het vooraanstaande kunsthistorische tijdschrift Kunstschrift mogen geloven. Het fors geslonken oeuvre van Segers, -ondanks nieuwe toeschrijvingen bestaande uit slechts achttien schilderijen en ‘honderdnogwat’ prenten-, blijkt gekopieerd en bewonderd door kunstenaars uit onze tijd. Van Segers’ Bemoste boom bestaat bijvoorbeeld een kopie uit 1950, gemaakt door Willem van Leusden (1886-1974).
Tijdens mijn tentoonstellingsbezoek dacht ik de grilligheid van Bemoste Boom eerder te hebben gezien. Déjà vu! In het depot van het Curaçaosch Museum bevindt zich namelijk een tekening in inkt van Vicente Ermin ‘Eb’ Marcano (1939-2012) met de titel Moerasgodin. De contouren van Moerasgodin lijken uit boomwortels te bestaan. Maar zou ik niet te ver gaan in het zien van een overeenkomst tussen een zeventiende-eeuwse boom en een naakte godin? Zou de jonge Marcano, die de tekening presenteerde tijdens zijn debuuttentoonstelling in 1968, het kleine oeuvre van Segers hebben gekend? Of was Moerasgodin aan zijn eigen brein ontsproten?
Eb Marcano, Moerasgodin (1968, inkt op papier), Curaçaosch Museum.
Met het ontdekken van een gelijkenis met Segers’ Bemoste Boom bleek ik niet de enige te zijn. Docent tekenen Herman van Hees, tot zijn dood in 1969 verbonden aan de Curaçaose academie voor Beeldende Kunsten, schreef in de krant over de debuuttentoonstelling van Marcano op Curaçao dat “Zijn mensengestalten, rijk en plastisch, zijn overgroeid met plant-achtige motieven. De fijne tekening doet vaak aan sommige etsen van Hercules Seghers denken, vooral door de zangerigheid, waarmee de fantastische groeisels neergeschreven zijn.”
Verder vermeldt Van Hees hoe tragisch het is dat het jonge pas ontdekte talent Marcano op geen enkele wijze aan een beurs of aan subsidiemogelijkheden kon komen; een jongeman met alleen een lagere schoolopleiding en ‘af en toe een kort baantje’. Van Hees meent dat een ‘verdere grafische ontwikkeling het meest geëigend lijkt’. Hij schrijft: “Zou Marcano, die na zes jaar van intensief werken zijn begaafdheid heeft bewezen, niet een daadwerkelijke erkenning krijgen, als men hem de materialen voor grafische technieken als etsen lithograferen en houtsnede aanbiedt? Dan hoeft hij niet meer te werken op de achterkant van supermarketreclames.”
Kon Marcano zich toen al direct door Seghers’ werk hebben laten inspireren? Voor bovengenoemde Willem van Leusden was het kopiëren een hommage aan Segers die hij bewonderde. Dat komt goed naar voren in de parallelle tentoonstelling in het Rembrandthuis in Amsterdam In de ban van Hercules Segers – Rembrandt en de Modernen. Werk van Willem van Leusden is er ook vertegenwoordigd. In de tentoonstelling is te zien dat het werk van Hercules Segers, nadat het in de achttiende eeuw in de vergetelheid was geraakt, werd herontdekt. Het Rembrandthuis vermeldt op de website dat dankzij de opkomst van reproductietechnieken zijn werk rond 1900 in publicaties breder bekend werd. “Vooral grafische kunstenaars raakten aan het begin van de twintigste eeuw gefascineerd door het artistieke en technische mysterie van het werk. In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw haalden kunstenaars Segers’ werk aan in hun onderwijs.”
In de recensie van Van Hees las ik dat voorafgaand aan zijn debuuttentoonstelling Marcano enkele cursussen volgde bij kunstenaars/docenten op Curaçao die ook in de catalogus van het Curaçaosch Museum staan vermeld, onder wie kunstenaar Dick Gaillard. Een werk van Herman van Hees is eveneens in de collectie vertegenwoordigd. Het zou goed mogelijk kunnen zijn dat deze kunstenaars Marcano hebben laten kennismaken met werk van Hercules Segers.
Verwijst Moerasgodin naar dus de Bemoste Boom? Is zij een hommage aan Hercules Segers? In dat geval zou ze niet hebben misstaan in de expositie in het Rembrandthuis.
Lambo blogt 