Door Brigitte Fafieanie

Hoe een museumbezoek kan leiden tot verbondenheid en zelf kunst maken, ongeacht je culturele achtergrond, kwam ik vorige maand te weten. Met mijn internationale schakelklas (ISK) bezochten we het Cobra Museum in Amstelveen, en dat bleek een schot in de roos te zijn.

Sinds dit schooljaar zijn wij dus begonnen met een ISK. De groep bestaat grotendeels uit jongeren afkomstig uit Syrië, maar we hebben er ook twee uit Zuid-Amerika en één uit Polen. Een groep van vijftien personen, en dat aantal groeit gestaag. Het vak kunst dat ik geef richt zich op beeldend en vormgevingsgebied. De achtergrond van de studenten is divers qua algemene kennis, taalniveau en bekendheid met kunst als schoolvak. Het is daarom soms lastig om in de klas de aansluiting te vinden tussen de leeftijd (rond de zeventien jaar), de belevingswereld van deze jongeren en het begrijpelijk maken van opdrachten. Logischerwijs spelen ook andere omstandigheden een rol: wat heeft iemand meegemaakt, zijn ze hier alleen gekomen of met een deel van familie? Soms zijn ze domweg moe, soms vinden ze beeldend bezig zijn vreemd en soms gaan ze lekker aan de gang. 

Kunstwerk van Bank&Rau, Brutal Vitality (2015) in het Cobra Museum.

Toch is het een enthousiaste en gemotiveerde groep. Dit heb ik vooral ervaren tijdens een bezoek aan het Cobra Museum in Amstelveen, 6 december j.l. Het bezoek was een eyeopener voor mij, omdat ineens alles samenkwam in een geweldige ervaring. Alle leerlingen vonden het gaaf, waren actief en het bezoek verliep spontaan. De studenten verbonden zich gezamenlijk met de kunst.

Miguel fotografeert een detail van het kunstwerk. De beeldjes van klei deden hem denken aan Peru.

Eenmaal binnen gingen ze eerst vrij rondkijken. Ik was benieuwd wat ze zouden vinden van deze cobrakunst. Ze liepen langs de werken, maakten foto’s en wilden zelf op de foto. Ze gingen in groepjes voor een beeld staan en bespraken wat ze ervan vonden. Er was geen sprake van verveling, alleen maar van enthousiasme. Later vroeg ik aan een jongen om een werk uit te zoeken en de groep samen met mij daarheen te leiden. Hij koos voor een installatie, bestaande uit een fietswrak, een typemachine en bakstenen muur met schilderijen op de achtergrond. De jongens uit de groep vonden de typemachine nogal interessant en ik moest toch echt even uitleggen dat je er niet aan mocht komen. Toen ze dit onderling aan elkaar, in alle talen, hadden uitgewisseld was het helder dat je in een museum niets mag aanraken, tenzij het staat aangegeven.

Bij het NT2-onderwijs, onderwijs voor mensen die Nederlands niet als moedertaal hebben, gebruiken ze onder andere Visual Thinking Strategies (VTS). Hierbij richt de student zich op het waarnemen van kunst, en in dit geval is het tevens een manier om het Nederlands te oefenen. Deze training heb ik ook gevolgd en blijk ik goed te kunnen toepassen in mijn ISK-kunstlessen en bij museumbezoek. Bij VTS geef je de groep eerst even de tijd om naar een kunstwerk te kijken. Vervolgens stel je aan een persoon de vraag: ‘Wat gebeurt er in deze afbeelding?’ Nadat de persoon een aantal zaken heeft genoemd parafraseer je die en stel je de vraag over een aangereikt item: ‘Waaraan zie je dat?’ Het antwoord parafraseer je weer en vervolgens stel je de vraag aan de anderen: ‘Wat kunnen we nog meer ontdekken?’ Na reacties koppel je altijd terug wat er gezegd is. Op de site http://www.vtsnederland.org/ kun je meer te weten komen over VTS.

Na een korte VTS-sessie rondom deze kunstinstallatie heb ik ze meegenomen naar de bovenste etage van het museum en hen losgelaten. Daar ging het bekijken, zich dingen afvragen, discussiëren en foto’s maken vrolijk verder. Ik vroeg her en der wat ze ervan vonden; ze vonden eigenlijk alles mooi met hier een daar een favoriet kunstwerk, wat weer leidde tot een fotomoment.

Adnan poseert met een hangend object dat hem aansprak vanwege de gekke kleur en vorm.

Seba en Nagham met een kunstwerk van Pierre Alechinsky. De ronde vorm en gele kleur vonden ze erg mooi.

Ik ontdekte dat een deel van de groep uit het zicht verdwenen was en ik kwam er snel achter dat ze braaf de film over de tentoonstelling zaten te kijken. De hele klas sloot zich aan en de medebezoekers leken nogal verbaasd te zijn dat een groep jongeren zo geïntrigeerd kon zitten kijken in totale stilte. Uiteindelijk kwam ook het verbeelden door het maken van werk op een eveneens spontane manier tot stand. Na het kijken van de film over het werk van Pierre Alechinsky vroeg ik of zij ook zo wilden tekenen. Iedereen sprong op en riep: ‘ja!’

We liepen naar het kinderatelier van het museum. Eenmaal daar ging alles vanzelf. Eerst verdeelden ze de kinderschorts; dat vond ik wel aandoenlijk, die grote stoere jongens met die kleine schortjes aan. Het papier was snel gevonden en daarvoor gold: hoe groter hoe beter. De groep verdeelde zich over twee tafels en schoot in een creatieve modus, waarin heel geconcentreerd werd getekend met potlood en wasco. Andere bezoekers, nieuwsgierig geworden, kwamen langs en waren wederom vol verbazing dat een groep jongelui zo heerlijk bezig was.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Wat voor mij de eyeopener was, was hun natuurlijke enthousiasme. Daar heb ik niet veel meer aan bijgedragen dan her en der wat sturing, een manier bieden om ergens kunst te bekijken en om daar ter plekke te werken. Kortom, ze vinden kunst zeker interessant, en het geeft hun ook de mogelijkheid hun gevoel te uiten. Dat kwam mooi naar voren in de tekening van een Syrische studente waarop zij de tekst had geschreven: STAY POSITIVE, every morning, tell your heart, you deserve to be [happy-emoticon].

Iemand vroeg laatst: “Denk je dat kunst als schoolvak voor de ISK waardevol is en dat het hen helpt op emotioneel gebied?” Ik zei: “Ik denk het wel”. En nu weet ik het zeker. Naast het leren van de taal en alle andere uiterst waardevolle vakken, is kunst op een eigen manier in staat om te verbeelden wat anders niet gezegd wordt of tot uiting komt. Het contact dat zij onderling aangingen terwijl ze individuele werken maakten, zorgde voor verbinding met elkaar en met kunst. Zo ontstond er een sfeer van veiligheid, waarin iedereen zich op zijn eigen wijze kon uiten.

Manal toont haar inspirerende tekst.