Door Iris van Weenen

Niemand weet wie het is, maar iedereen kent hem. Niemand kan zijn gezicht voor de geest halen, maar iedereen heeft wel meteen een beeld bij zijn naam. Banksy’s streetart is wereldwijd te vinden, maar kun je het makkelijkst tegenkomen in zijn geboorteplaats Bristol in Engeland. Zijn werken zijn politiek getint en vaak provocerend, met terugkerende thema’s als de consumptiemaatschappij, de monarchie, en oorlog en vrede.

In de Beurs van Berlage is de afgelopen maanden de grootste tentoonstelling van Banksy’s werken in Europa te zien geweest, The Art of Banksy. Met ruim 85 kunstwerken heeft de voormalig agent van Banksy, Steve Lazarides, geprobeerd de essentie van Banksy’s gedachten te vangen. In deze expositie zijn de eerdergenoemde thema’s daarom goed terug te zien.

Een sterk werk waarin Banksy’s mening over de consumptiemaatschappij duidelijk naar voren kwam was Consumer Jesus, een Jezus aan het kruis met kerstcadeautjes in Zijn handen. Banksy drijft hier de spot met de vercommercialisering van kerst. Tijdens de feestdagen bereikt het consumentisme volgens hem een hoogtepunt, terwijl er in die tijd juist gefocust moet worden op christelijke waarden en tradities als geven aan minderbedeelden. Consumer Jesus heeft geen spijkers in zijn handen, maar tassen vol cadeaus. Hiermee lijkt Banksy te suggereren dat Hij aan Zijn einde is gekomen door Zijn eigen oppervlakkige koopgedrag, symbolisch voor hoe mensen zichzelf tegenwoordig te gronde richten door hun eigen hebzucht.

Banksy’s Consumer Jesus (2004).

Banksy’s afkeer tegen de monarchie kwam ook duidelijk naar voren in de expositie in Amsterdam. Niet alleen was zijn controversiële (en mede daardoor zo beroemde) Monkey Queen te bewonderen, ook nog minder respectvolle prenten zoals Queen Victoria (waarop koningin Victoria is afgebeeld als een lesbienne) werden tentoongesteld. Koningin Victoria staat bekend om haar antihomo-opvattingen, en daarbij horende wetgeving, maar Banksy geeft hier een komische draai aan door haar in een expliciete seksuele positie met een andere vrouw af te beelden.

Banksy’s ‘Monkey Queen’ (2003)

en ‘Queen Victoria’ (2003).

Veel van Banksy’s werken hebben een antioorlogboodschap. Zo ook zijn Soldiers Painting Peace, dat te zien was in de expositie. Dit werk laat twee soldaten zien die een vredesteken schilderen, maar hun houding en gespannen blikken verraden dat ze dit stiekem doen. Banksy wil hiermee laten zien dat mensen in tijden van oorlog onderdrukt worden en altijd maar moeten gehoorzamen, zeker soldaten, terwijl ze eigenlijk veel liever vrede hebben maar dit niet kunnen uitspreken.

Banksy’s Soldiers Painting Peace (2007).

Banksy doet al jaren zijn best om zijn ware identiteit geheim te houden. Oorspronkelijk deed hij dit waarschijnlijk omdat graffiti en streetart gezien werden als vandalisme, en zijn werk hem dus strafbaar maakte. Inmiddels is het mogelijk ook onderdeel van zijn persona als kunstmaker. Banksy balanceert op de lijn tussen kunst en vandalisme, maar voor velen is hij een wereldberoemde, maar onbekende, kunstenaar.

Tekeningen op de muren: kunst of vandalisme? Banksy laat zijn mening hierover duidelijk zien. Pressure Washing Away Art (2012, detail).