Door Laura Simonse

Een avondje naar het theater is voor veel mensen een fijn uitje, om te ontspannen en/of om geprikkeld te worden met nieuwe opvattingen of ideeën. Sommige mensen zitten bijna wekelijks in het theater en kennen de gezelschappen, de klassiekers, de acteurs. Maar waar begin je als nieuwe toneelkijker? Het aanbod van een schouwburg kan dan nogal overweldigend overkomen, waarbij het uitzoeken van een voorstelling al kan aanvoelen als het zoeken naar een speld in een hooiberg.

Afgelopen najaar gaf ik in het Parktheater in Eindhoven de cursus ‘Kijken naar toneel’, waarbij ik merkte dat niet alleen het uitzoeken van een voorstelling lastig is. Beginnende toneelkijkers moeten vaak een drempel over voor ze een voorstelling bezoeken, omdat ze bang zijn dat ze het stuk niet begrijpen en dat de achterliggende boodschap aan hen voorbij zal gaan. Toneel wordt dus als veel minder toegankelijk ervaren dan andere vormen van theater, zoals cabaret of musical.

Het volgen van een toneelkijkcursus, die inmiddels op vele verschillende plekken in het land gegeven worden, kan helpen om die drempel te verlagen. In Eindhoven stonden, na een inleidende avond over de recente Nederlandse toneelgeschiedenis en de verschillende vormen van toneel, twee voorstellingen centraal die we uitgebreid voor- en nabespraken. Hierdoor hadden de cursisten bij het bezoeken van de voorstellingen al aardig wat kennis over de achtergrond van het stuk. Daarbij gaf ik ze bij ieder voorstellingsbezoek een of meerdere punten mee waar ze extra op konden letten.

Het decor en de kostuums van de acteurs plaatsen deze voorstelling meteen in een bepaalde tijd

Toneel is gelaagd en niet alles openbaart zich gelijk op het eerste gezicht. Alles wat je ziet en hoort op het toneel is (in de meeste gevallen) een bewuste keuze van de makers, waarmee ze je als toeschouwer iets willen vertellen. Zo kan het kostuum van een personage iets vertellen over zijn of haar maatschappelijke status en kan een decor iets vertellen over de tijd of het jaargetijde waarin het stuk zich afspeelt.

Maar naast deze tamelijk evidente informatie wordt er ook geregeld gebruikgemaakt van metaforen en symboliek. Om deze zogeheten ‘codes’ te kunnen herkennen en ontcijferen is vaak enige kijkervaring nodig. Hoe vaker je naar toneel gaat, hoe gemakkelijker en sneller je deze codes, bepaalde ‘trucjes’ en hun betekenis zult herkennen en doorzien. Het is daarbij belangrijk om je te realiseren dat het een illusie is dat je alles kunt of moet begrijpen. Dat is vaak ook niet waar het bij toneel om gaat.

Wetenschapper Hans-Thies Lehmann

Sinds de opkomst van wat Hans-Thies Lehmann later als het postdramatische theater bestempelde in het begin van de jaren zeventig zijn er tal van theatervormen ontstaan waarin het niet langer gaat om begrijpen, maar om ervaren. Voorstellingen die onder de noemer van het postdramatische theater vallen vertrekken niet langer vanuit een tekst, waarbij vervolgens alles in dienst staat van het voordragen en uitbeelden van de tekst. In deze voorstellingen is de tekst niet het belangrijkste element, maar juist net zo belangrijk als alle overige elementen (licht, geluid, beweging, etc.). Het ontbreken van een chronologische vertelling in een vaak fragmentarische voorstelling vraagt daarmee om een heel andere kijkhouding dan veel toeschouwers tot dan toe gewend waren: een kijkhouding waarbij ervaren veel belangrijker is dan begrijpen.

Tot slot kijkt iedereen vanuit zijn of haar eigen referentiekader naar een voorstelling en toetst daaraan hetgeen wat hij of zij ziet en hoort. Zo kunnen twee personen dezelfde voorstellingen niet alleen totaal anders ervaren, maar er ook allebei een heel andere boodschap uit halen. Er bestaat in dit geval niet per se een ‘goed’ of ‘fout’.

Kortom, laat de angst dat je niet alles zult begrijpen je niet weerhouden van een avondje toneel, maar geniet van het ervaren van de voorsteling. Mocht je een extra steuntje in de rug toch prettig vinden en het fijn vinden om met andere mensen voor en na te kunnen praten over een voorstelling, dan is een toneelkijkcursus een goede aanrader.

Laura studeerde Algemene Cultuurwetenschappen in Nijmegen en Rome en Dramaturgie in Amsterdam. Ze is op dit moment werkzaam als freelance dramaturg.