Ter gelegenheid van het honderdjarig jubileum van De Stijl blogt LAMBO de serie 100 jaar De Stijl. Deze week trappen we af met architectuur en lees je over verschillende woningen die ontworpen zijn volgens de principes van De Stijl.
Door Bert Boermans
G. Rietveld: Rietveld-Schröderhuis, 1924
In Utrecht ontwierp Gerrit Rietveld, een bekend lid van De Stijl, het Rietveld-Schröderhuis voor mevrouw Schröder. In dat huis is de beeldtaal van de architectuur van De Stijl vastgelegd: vierkante en rechthoekige vlakken, asymmetrie, primaire kleuren naast zwart, wit en grijs. Het dak is natuurlijk plat. Voor sommigen binnen De Stijl was het gebruik van schuine lijnen – dus ook een schuin dak – een punt van discussie, en voor sommigen een breekpunt. Het Rietveld-Schröderhuis zit met zijn witte en grijze vlakken een beetje vreemd aangeplakt tegen bakstenen van het rijtjeshuis ernaast.
G. Rietveld, C. van Eesteren: Maison d’Artiste, 1923
In dezelfde tijd ontwierp Theo van Doesburg samen met de architect Cornelis van Eesteren het Maison d’Artiste (atelierwoning). Dat huis heeft dezelfde uitgangspunten als het ontwerp van Rietveld, maar zit wat ingewikkelder in elkaar. Het ontwerp is nooit verder gekomen dan bovenstaande maquette.
In Meudon, een voorstadje even ten zuidwesten van Parijs, is wel een ontwerp van Van Doesburg gerealiseerd, namelijk een ontwerp uit 1929. Het gaat ook hier om een atelierwoning. Veel plezier heeft Van Doesburg er niet van gehad: een jaar na de oplevering overlijdt hij, terwijl het huis dan zelfs nog in de verf gezet moet worden.
Hoewel Van Doesburg bij beide ontwerpen de uitgangspunten van De Stijl trouw is gebleven, is er wel een aantal opmerkelijke verschillen. Zo is het Maison van Doesburg in Meudon veel compacter en minder geschakeld. Er zijn wel een paar uitstekende en overstekende vlakken, maar lang niet zo veel en zo nadrukkelijk als in de maquette uit 1923. Bovendien hebben de uitstekende vlakken van het huis in Meudon eerder een functionele kwaliteit: een afdakje boven de deuren, een muurvlak dat de schuine opgaande lijn van de buitentrap aan het oog onttrekt, maar ook bescherming biedt.
Door het ontbreken van nadrukkelijke randen en gekleurde vlakken oogt de atelierwoning in Meudon veel tijdlozer en universeler dan het Maison d’Artiste uit 1923. Het zou ook in deze tijd ontworpen kunnen zijn.
J.J. Oud: De Kiefhoek, 1930
Hoe zit het met rijtjeshuizen of volkshuisvesting in de stijl van De Stijl? Nederland is immers bekend om zijn rijtjeshuizen. Een voorbeeld vind je in Rotterdam. Daar heeft Jac. Oud, een vooraanstaand De Stijl-architect, in 1930 De Kiefhoek gerealiseerd. Het is een blok als alle rijtjeshuizen: een herhaling van dezelfde elementen. Maar de eenvormige herhalingen passen juist niet in de beeldtaal van De Stijl. Zouden de woningen van De Kiefhoek de maximaal haalbare rijtjeshuizen in de stijl van De Stijl zijn? Of is het toch mogelijk een rijtjeshuis te ontwerpen met meer asymmetrie? Op het snijpunt van harmonie en spanning? Rietveld heeft geprobeerd dat snijpunt in praktijk te brengen.
G. Rietveld, Erasmuslaan 5-11, 1935
Vlak bij het Rietveld-Schröderhuis staan twee huizenblokken van Rietveld aan de Erasmuslaan. Met deze woningen probeerde van Rietveld een antwoord te vinden op de vraag hoe de principes van het ‘Moderne Wonen’, te weten ‘licht, lucht en ruimte’, in een betaalbaar rijtjeshuis konden worden toegepast. Gelet op de grote ramen werd dat doel gehaald. Ook de rustige asymmetrische vlakverdeling in de gevel is geslaagd. Anders dan bij het Rietveld-Schröderhuis waren de vlakken en balustrades niet gekleurd, wat een rustiger ogend resultaat opleverde. Financieel viel het resultaat echter tegen: de woningen bleken vanwege het inwendige staalskelet veel duurder dan de gemiddelde rijtjeshuizen.
Nieuwsgierig geworden? Een deel van deze woningen is niet alleen aan de buitenkant te bewonderen, maar ook te bezoeken. Het Rietveld-Schröderhuis staat op de UNESCO-erfgoedlijst en is bijna dagelijks vanbinnen te bezichtigen met een rondleiding. Ook Maison Doesburg organiseert maandelijks rondleidingen, en kan zelfs bewoond worden door kunstenaars die zich door het huis en zijn interieur willen laten inspireren. De Kiefhoek is in de jaren negentig grondig gerestaureerd, maar deels is het oude ontwerp nog goed terug te zien. Eén woning is gemaakt tot museumwoning en met een tour te bezoeken . Een van de woningen op de Erasmuslaan is ingericht als modelwoning. Bij een bezoek kunt u ook het interieur volgens de principes van het ‘Nieuwe Wonen’ bewonderen.
Lambo blogt 