Door Paul van Weenen en Yolanda van der Hooft

Is die douchebak nou scheef geplaatst? Of is het een illusie, veroorzaakt door het schots en scheve tegelwerk? Vol verwondering lopen we rond in onze hotelkamer. Dit is duidelijk niet zomaar een hotel: we zijn in de Grűne Zitadelle, in Maagdenburg, een gebouw van de Oostenrijkse architect Friedensreich Hundertwasser.

Hoe is dit bijzondere gebouw ontstaan? Het centrum van Maagdenburg is in de Tweede Wereldoorlog grotendeels verwoest door bombardementen. Na de oorlog besloot het stadsbestuur de binnenstad niet te herstellen. In plaats daarvan werd er flink gebouwd in de vorm van Oost-Duitse Plattenbau; functioneel maar niet per se aangenaam voor het oog. Pas na de Wende was er geld en ruimte voor verandering. De directeur van de grootste woningbouwvereniging van de stad was benieuwd hoe gebouwen eruit zouden zien als deze door kinderen werden ontworpen. Om dit te achterhalen liet hij zelfs daadwerkelijk kinderen hun ideale huis tekenen. Bij toeval vond hij een boek over Hundertwasser. Omdat dit werk perfect aansloot bij de kindertekeningen besloot hij contact op te nemen met de architect. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat Hundertwasser een bestaand gebouw aan zou passen, maar uiteindelijk maakte hij een totaal nieuw ontwerp. De aanloop naar de bouw was niet zonder slag of stoot: bij de voorbereidingen werden fundamenten uit de dertiende eeuw aangetroffen en deze moesten geïncorporeerd worden in het ontwerp. Bovendien kwamen er ruim 7000 bezwaarschriften binnen tegen de bouw. En dan was er ook nog de grootste tegenslag: Hundertwasser stierf onverwachts in 2000. De investeerders trokken zich terug en het duurde drie jaar voordat er voldoende nieuwe investeerders gevonden waren. De bouw zelf ging vlotjes: na slechts anderhalf jaar bouwen werd het complex op 3 oktober 2005 geopend.

Grüne Zitadelle vanaf boven

Na het ontwerpen van een gebouw was Hundertwasser nog niet klaar: hij vond het ook belangrijk om voor elk van de in totaal 43 gebouwen die hij ontwierp een passende naam te bedenken. Zo verwijst “Zitadelle” naar de geschiedenis van de stad Maagdenburg. Grűn is een terechte toevoeging: maar liefst 98% van de dakoppervlakte van het gebouw is groen. Bovendien zijn er in het complex meer dan 250 verschillende planten- en bomensoorten te vinden. Zo af en toe komt er zelfs een vos of een wasbeer langs! Die grote rol voor de natuur is niet onverwachts bij Hundertwasser. In al zijn ontwerpen verwerkte hij bomen die vanuit een binnenbalkon naar buiten groeien. In de huurcontracten staat nadrukkelijk vermeld dat de bewoners hun boom als een gezinslid moeten behandelen. De boom geeft schaduw en schone lucht aan de bewoner, en in ruil davoor geeft de bewoner hem water en voeding.

Op zoek naar rechte lijnen!

Op zoek naar rechte lijnen!

Als we het gebouw van buiten benaderen wordt een van Hundertwassers motto’s meteen zichtbaar: de rechte lijn noemde hij “de ondergang van de mensheid”. Die afkeer is ook duidelijk bij de Zitadelle. Alles kronkelt en er is geen recht stukje te bekennen. Zelfs de parkeervakken zijn uit de losse pols getrokken. Aan de buitenkant zien we ook Hunderwassers voorkeuren wat betreft kleurgebruik: wit gebruikte hij liever niet. Dit was volgens hem de kleur van de dood, omdat deze kleur geen diepte laat zien. Zodra we naar binnen gaan en in het hotel rondstruinen blijft overal duidelijk dat dit Hundertwassers uitgangspunten waren: we hebben geen rechte lijn kunnen vinden en overal spatten de kleuren ons tegemoet.

Hotelbar

De groene citadel in Maagdenburg is een multifunctioneel gebouw. Op de begane grond vind je allerlei winkeltjes en horeca rondom twee binnenplaatsen. Op de eerste etage is het hotel waar wij konden overnachten. Op de tweede verdieping zijn praktijkruimtes voor tandarts, dokter en fysiotherapeut. Daar weer boven zijn 55 huurappartementen gemaakt. In het gebouw vind je verder ook nog een kinderopvang en een theater. Hundertwasser geloofde dat een gebouw muziek moest zijn voor de ogen, de oren en de voeten en heeft deze filosofie ook duidelijk bij dit ontwerp gebruikt. De vele kleuren en vormen zijn muziek voor de ogen.

Hundertwassers trappenhuis

De relingen in het trappenhuis zijn zo gemaakt dat elke etage zijn eigen klank heeft en samen vormen ze een harmonieus geheel. Muziek voor de voeten bereikte Hundertwasser met zijn ongelijke vloeren: hij vond dat de mens ook in de stad dezelfde sensatie moest kunnen ervaren als in een bos, waar de bodem ook ongelijk is. Hundertwasser had een studie gemaakt van traplopen. Bij zijn trappen is de ruimte tussen de treden kleiner dan standaard. Dat voelt in eerste instantie misschien even raar, maar hierdoor wordt volgens hem het lichaam minder belast bij het traplopen. Hij had sowieso opvallende ideeën over traplopen: zo beweerde hij dat het voor de mens vele malen beter is om de trap achterwaarts af te lopen!

Tegelwerk in de badkamer. Nog steeds op zoek naar de rechte lijn!

Al deze ideeën en overtuigingen maken dat de bouw van de Grűne Zitadelle hoge eisen stelde aan de bouwvakkers. Zij moesten veel zelf uitproberen, omdat er niet veel gedetailleerde bouwtekeningen en richtlijnen waren. En dan hadden ze misschien nog wel geluk dat Hundertwasser de bouw zelf niet meer kon bijwonen: het was bij eerdere bouwwerken niet ongewoon om een tegelvloer 3 of 4 keer af te breken als deze niet precies naar de zin van Hundertwasser was. In onze hotelkamer hebben die tegelzetters hun werk goed gedaan: de douchebak is natuurlijk niet echt scheef geplaatst, maar lijkt alleen uit evenwicht op het eerste gezicht.

Maar het allermooiste van onze hotelkamer zijn de vijf zuiltjes op het bijbehorende terras. Zo kunnen we net zo vaak als we willen zelf voelen wat Hundertwasser bedoelde toen hij uitlegde wat zijn idee bij keramiek was: het moet niet glad voelen, maar als het been van een mens die minstens 30 jaar oud is. Ons verblijf in de Grüne Zitadelle was zo bijzonder omdat het de ideeën achter dit kunstwerk tot leven bracht: we konden niet alleen met een rondleiding horen hoe Hundertwasser alles bedoeld had, we konden zelf ervaren welk effect de bijzondere kleuren, structuren en natuurelementen hadden!

Zuiltjes op ons privéterras