In het kader van onze herziene uitgave ART-History, Hofcultuur (2016) blogt LAMBO de serie Intriges aan het hof. Deze week in deel VII lezen we over de Habsburgse Maximiliaan I. Het leven van deze keizer omvat bravoure, ware liefde en een enorm rijk. Zelfs zijn nalatenschap in Nederland komt nog even aan bod.
Door Marita Vervoort
Rubens: Maximiliaan I (1618)
Hij noemde zichzelf de “laatste ridder” en was leider van een tijdperk in transitie: keizer Maximiliaan I van het huis Habsburg in Oostenrijk. Oorlogen en de liefde van zijn eerste echtgenote drukten een stempel op zijn leven. Zijn huwelijk met Maria van Bourgondië was het begin van de opkomst van de Habsburgers tot Grootmacht. Door middel van diplomatie, talrijke veldslagen (25 in ongeveer 40 jaar), de kredieten van de Augsburgse bankier Jakob Fugger, het strategisch uithuwelijken van familieleden en het opzoeken van gewapende conflicten teneinde gebiedsuitbreiding te verwezenlijken, legde Maximiliaan de basis voor het gigantische rijk van zijn opvolgers: je zou het een soort Europese Unie avant la lettre kunnen noemen.
Pacher: Maria van Bourgondië (ca. 1490)
Toen de 18-jarige Maximiliaan, enig overgebleven zoon van de Oostenrijkse keizer Frederik III, in augustus 1477 naar Gent verhuisde om de mooie, intelligente, rijke en ontwikkelde (ze sprak onder meer Frans en Latijn) Maria van Bourgondië te huwen, wist nog niemand welke gevolgen dit huwelijk voor het lot van Europa zou hebben. Aan het jonge heethoofd, dat de wereld tot dan toe als een heldenverhaal van machtige koningen en riddertoernooien had beschouwd, bood de verbintenis de kans om zichzelf als heerser te bewijzen. Want Maria van Bourgondië was door de dood van haar vader (Karel de Stoute) op het slagveld van Nancy, ineens de meest begeerde huwelijkskandidate van Europa geworden: enige erfgename immers van het steenrijke hertogdom Bourgondië.
Aangezien ze als vrouw niet mocht regeren, hengelden meerdere vorsten onmiddellijk naar de rijke buit. Ze kreeg talrijke huwelijksaanzoeken, maar allereerst claimde de Franse koning Lodewijk XI zijn aanspraken. Zijn plan was Maria (20) met de dauphin Karel (7) te laten trouwen en aldus Bourgondië weer bij Frankrijk in te lijven. Aan alle zijden belaagd wendde de slimme hertogin zich tot Maximiliaan en vroeg hem dringend haar te helpen. Onder druk van zijn vader ging Maximiliaan er uiteindelijk mee akkoord de hem onbekende Maria te huwen. Dat zich uit dit verstandshuwelijk een diepe liefdesrelatie ontwikkelde, was het grootste geluk dat hem zou overkomen. Maria en Maximiliaan kregen in de vijf jaar dat ze getrouwd waren drie kinderen: Filips de Schone (1478), later koning van Spanje, Margaretha van Oostenrijk (1480), later landvoogdes van de Nederlanden, en Frans (1481), die al na 4 maanden overleed.
Helaas was dit huwelijksgeluk van betrekkelijk korte duur. In maart 1482 viel Maria tijdens de valkenjacht van haar paard, dat over een boomstronk struikelde. Zij belandde vervolgens onder het dier en liep dusdanige interne breuken en verwondingen op dat ze drie weken later, pas 25 jaar oud, overleed. Ze had wel haar testament nog gedicteerd en Maximiliaan als regent over Filips, hun 4-jarig zoontje en erfopvolger, aangewezen. Een portret van Filips zie je hieronder, met rechts van hem een portret van zijn zus Margaretha.
Dürer: Maximiliaan I (1518)
Voor de monarch had deze tragedie onder meer een eeuwigdurende vijandschap met Karel VIII (de door Maria afgewezen vroegere dauphin) van Frankrijk tot gevolg. Maar bij alle tegenslagen die hij te incasseren kreeg, bleef hij toch altijd trouw aan zijn ‘goddelijke’ missie: hij wilde de machtigste en voornaamste monarch van het continent zijn, die aan de beste kunstenaars en humanisten van de Duitse vroege renaissance plaats bood. Aan het Bourgondische hof had hij dankzij Maria destijds kennisgemaakt met onder meer de schone kunsten en filosofie, en had daardoor een daadwerkelijke belangstelling voor kunsten en wetenschappen gekregen. Als heerser van een nieuw tijdperk, in wiens regeerperiode ook het begin van de Reformatie en de ontdekking van de Nieuwe Wereld vielen, wist hij oude tradities met vooruitstrevende opvattingen te combineren. Eigenlijk was hij de eerste politicus van de nieuwe tijd, niet in het minst doordat hij de moderne media van destijds, de boekdrukkunst en houtsnedekunst (voor vermenigvuldigbare prints), voor propagandadoeleinden en personal branding inzette. Als geen andere keizer vóór hem wist hij zichzelf in de markt te zetten.
Door de hervorming van zijn imperium, die hij met veel ambitie tot stand bracht, consolideerde hij het Heilige Roomse Rijk in een tijd van spannende veranderingen. In de Lage Landen had Maximiliaan kennisgemaakt met een relatief geavanceerd financieel en administratief systeem. Op basis van dit model probeerde hij de efficiëntie in de Habsburgse landen te vergroten door een transnationale administratieve organisatie in te voeren. Onder zijn bewind kwamen een Centraal Gerechtshof: het Reichskammergericht (1495) en een adviserend lichaam op juridisch en staatkundig gebied: de Reichshofrat (1497) tot stand, beide met bevoegdheden voor het gehele rijk. Hiermee creëerde Maximilian de basis voor de moderne Habsburgse Vorstenstaat.
Da Vinci: Bianca Maria Sforza
Huwelijksgeluk heeft hij na Maria van Bourgondië echter de rest van zijn leven niet meer gevonden. Hij trouwde – om de bruidsschat van 400.000 gouddukaten die ze meekreeg – een tweede maal. Deze keer ging het om de niet helemaal van gelijke adelstand zijnde Bianca Maria Sforza, dochter van de hertog van Milaan, maar zij werd door hem volledig verwaarloosd. Zij stierf na 10 jaar aan levensmoeheid. Wel liet hij tijdens zijn voortdurende reizen door heel het Rijk (hij voerde een ambulante hofhouding) uiteindelijk zo’n 30 illegitieme kinderen na…
En last but not least: ook in Nederland is de herinnering aan Maximiliaan voor eenieder dagelijks te zien. Niet in de vorm van een onwettig koningskind, maar gewoon op straat. De keizer naar wie de Amsterdamse Keizersgracht verwijst is namelijk deze Habsburgse Maximiliaan.
Lambo blogt 
Prachtig verhaal, Marita, en als aanvulling daarop zou ik je graag een grote wandschildering laten zien in de st Jan in ‘s-Hertogenbosch, in de Maria kapel, waarop Maximiliaan met zijn schoondochter Johanna van Aragon, later de ‘waanzinnige’ genoemd, een bezoek brengt aan de zoete lieve vrouw en haar een mantel schenkt van het bruidskleed van Johanna.
LikeGeliked door 1 persoon