Door Julie Hengeveld

Eén van de twee zwart-witfoto’s die ik vond in het depot van het Curaçaosch Museum laat een groep mensen zien die aandachtig luistert naar een spreker achter de microfoon. De stijlvol geklede personen zijn onmiskenbaar aanwezig bij een openingsceremonie. De andere foto laat een moment na afloop van de speech zien, wanneer de groep genodigden de tentoonstelling bekijkt. Op de ‘speechfoto’ staat het publiek in de zogenaamde Meesterzaal van het Curaçaosch Museum, te herkennen aan het daklicht.

M. Chagall, Zelfportret met zeven vingers (1912-1913)

Ik kon de tentoonstelling op de speechfoto onmiddellijk plaatsen door het herkennen van het bovenste deel van het schilderij dat op de muur achter de groep hangt, tussen de spreker en de serieus kijkende man met een boekje in de hand. Het kunstwerk is tegenwoordig een van de ‘highlights’ van het Stedelijk Museum in Amsterdam: Marc Chagalls Zelfportret met zeven vingers, een doek dat de Russische kunstenaar in 1912-1913 schilderde. De foto was dus genomen tijdens de opening van de sensationele tentoonstelling Pioniers in 1962! De twee foto’s waren een geweldige vondst, omdat ze eindelijk het daadwerkelijk plaatsvinden van deze tentoonstelling bewezen. Vreemd genoeg werd de tentoonstelling niet gerecenseerd, althans, ik heb nog geen uitgebreid verslag kunnen vinden, dus ik vroeg me soms af of de kunstwerken eigenlijk überhaupt wel Curaçao hadden aangedaan….

“Een museum steekt de oceaan over om een familiebezoek te brengen aan het Curacao’s museum (…). Amsterdam is blij zijn schatten in Willemstad te tonen als een getuigenis van de sterke band die twee steden verbindt,” schrijft directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam jonkheer Willem Sandberg (1897-1984) in zijn voorwoord van de tentoonstellingscatalogus Pioniers. In 1962 is Sandberg dan al vijftien jaar bevriend met de oprichter van het Curaçaosch Museum, dokter Chris Engels (1907-1980). Tot hun dood zouden de beide heren het initiatief nemen de meest spectaculaire tentoonstellingen in het Curaçaosch Museum gepresenteerd te krijgen.

Het doel van de tentoonstelling Pioniers was een ontwikkeling te laten zien van Europese schilderkunst van de eerste vijftig jaren van de twintigste eeuw. In De Maasbode stond drie weken voor opening beschreven dat “een zeer zware bewaking van politie, brandweer en mobiele brigade zal worden ingesteld”. De doeken zouden per KLM met twee vliegtuigen worden overgevlogen.

Op de tentoonstelling waren vijftig kunstwerken te zien, van o.a. de kunstenaars Pierre Alechinsky, Karel Appel, Max Beckmann, Marc Chagall, Kees van Dongen, Max Ernst, Oskar Kokoschka, Kasimir Malewitch, Henri Matisse, Piet Mondriaan, Pablo Picasso en Jackson Pollock. Notabene: de kunstwerken hingen in een niet-klimatologisch gereguleerde ruimte: de luiken van het Curaçaosch Museum stonden (en staan nog steeds) gewoon open, de temperatuur schommelt er rond de dertig graden, een zilt zeebriesje bezorgt de bezoekers een beetje verkoeling, maar bezorgt de kunstwerken….

G. Rouault, Clown (1920)

Helemaal links op de speechfoto is een deel van het werk Clown, van Georges Rouault (1871-1958) te zien, een kunstwerk uit 1920 (dat overigens tegenwoordig in de catalogus van het Stedelijk Museum Pierrot wordt genoemd). Volgens het Stedelijk Museum was voor Rouault de clown een metafoor van de mensheid die – net als Christus – gevangenzit in een tragisch lot van lijden. Achter de microfoon op de foto is nog net een glimp te zien van Edouard Vuillards (1868-1940) Studie voor Mme Jean Trarieux en haar dochters uit 1912 en helemaal rechts op de foto achter de vrouw in een zwarte jurk is een detail te zien van Het beeld van de visgod van Alan Davie (1920-2014).

E. Vuillard, Schets voor Mme Jean Trarieux en haar dochters (1912)

A. Davie, Het beeld van de visgod (1957)

De foto die is genomen vlak na de openingsceremonie, waarop genodigden langs de kunstwerken lopen, is in een andere ruimte gemaakt. Links op de foto een fragment van Marc Chagalls Kunstrijdster uit 1931. Het doek is gemaakt in een florerende periode in Chagalls leven. Het kunstwerk ernaast is van Chaïm Soutine met de titel Geslachte os, uit 1926. In Geslachte os zou Soutine zijn devote liefde voor Rembrandt hebben getoond door een grote serie schilderijen te maken naar de geslachte os van Rembrandt in het Louvre in Parijs. Tot slot een Picasso rechts op de foto. Het is het werk Zittende vrouw met vishoed, geschilderd op 19 april 1942. Voormalig directeur van het Stedelijk Museum, Rudi Fuchs, schrijft in 2011 in De Groene Amsterdammer over het werk dat het model Picasso’s toenmalige vriendin was, de Joegoslavische Dora Maar, fotograaf van beroep.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Ik hoop dat meer van dit soort foto’s zullen opduiken, al was het maar om mensen het bewijs te leveren dat werken van Picasso en Chagall écht op het mooie warme Curaçao tentoongesteld zijn geweest. Maar niet alleen deze buitenlandse grootmeesters, er bevonden zich in 1954 maar liefst 37(!) werken van Vincent van Gogh in het Curaçaosch Museum. Stel je eens voor dat daar de foto’s van zouden opduiken… Wordt vervolgd.

Fotoverantwoording

Foto 1 en 2: Foto’s van de openingsceremonie bij de tentoonstelling Pioniers in het Curaçaosch Museum.
Foto 3: Marc Chagall, Zelfportret met zeven vingers (1912-1913) olieverf op doek, 126×107,5cm, Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Stedelijk Museum Amsterdam.
Foto 4: Georges Rouault, Clown (1920) olieverf op karton, geplakt op doek, 100.5×72,5cm, Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Julie Hengeveld uit de catalogus Pioniers (1962).
Foto 5: Edouard Vuillard, Schets voor Mme Jean Trarieux en haar dochters (1912) olieverf op karton, 80x76cm, Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Julie Hengeveld uit de catalogus Pioniers (1962).
Foto 6: Alan Davie, Het beeld van de visgod (1957) olieverf op paneel, 121x152cm, huidige verblijfplaats onbekend. Foto: Julie Hengeveld uit de catalogus Pioniers (1962).
Foto 7: Marc Chagall, Kunstrijdster (1931) olieverf op doek, 110x82cm, Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Julie Hengeveld uit het proefschrift van Caroline Gerda Roodenburg Schadd, Goed modern werk. De collectie Regnault in het Stedelijk (1995).
Foto 8: Chaïm Soutine, Geslachte os (1926) olieverf op doek, 166x115cm, Stedelijk Museum Amsterdam, Foto: Julie Hengeveld uit het proefschrift van Roodenburg Schadd. N.B. Het kunstwerk is in het proefschrift andersom afgebeeld.
Foto 9: Rembrandt van Rijn, De geslachte os (1655) olieverf op paneel, 94x69cm,
Musée du Louvre, Parijs. Foto: Webgallery of Art.
Foto 10: Pablo Picasso, Zittende vrouw met vishoed (1942) 100x81cm, Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Julie Hengeveld uit de catalogus Pioniers (1962).