Door Bert Boermans

De Fransen noemen Nederland ‘les Pays-Bas’ ofwel ‘de lage landen’ bij de zee. Ze liggen voor een deel onder het niveau van de zeespiegel en het is een wonder dat het land bestaat. Dat we in Nederland droge voeten houden, danken we aan een uitgestrekt stelsel van dijken en dammen, molens en gemalen, viaducten en bruggen; een megakunstwerk op zich. En niet te vergeten de inventiviteit en samenwerking van eeuwen Nederlanders, waar lucht en water en land soms bijna onmerkbaar in elkaar lijken over te gaan.

Maurits Escher, Dag en nacht (1938).

Maurits Escher heeft het typische van de lage landen treffend verbeeld in Dag en Nacht. Een eindeloze vlakte ingedeeld in vakjes waar alles in elkaar over lijkt te vloeien. In het pronkstuk dat Nederland eigenlijk al is, kiezen we uit een enorme rijkdom aan kunst, design en erfgoed deze week ‘officieel’ Het Pronkstuk van Nederland. Dat is een hele opgave, want geen land met zo veel pronkstukken als het onze. Ook in de openbare ruimte; zo veel dat ze soms niet meer opvallen.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Genomineerd werden o.a. De Nachtwacht, Het Meisje met de Parel, Nijntje, de microscoop van Antoni van Leeuwenhoek, Delfts Blauw aardewerk en Het Dagboek van Anne Frank. Bijna allemaal dingen die je kunt bekijken, die je aan kunt raken; geen muziek, geen literatuur, geen architectuur. Zijn wij Nederlanders zo ingesteld op het visuele en kleine? Op dingen, die – behalve het Dafje en de Nachtwacht – in onze huiskamer passen en het daar goed zouden doen? Of hangen we erg aan het verleden? Veel van die pronkstukken zijn namelijk gemaakt in de zeventiende eeuw, onze Gouden Eeuw. In de eeuw nadat we ons losgemaakt hadden van de Spaanse koning Filips II en hem dat officieel hadden laten weten via Het Plakkaat van Verlatinghe, pronkstuk en finalist in de categorie Erfgoed. Toen werd Nederland een republiek waar de burgers het voor het zeggen hadden, rijk werden en uitzonderlijk veel pronkstukken lieten maken. Inmiddels hebben we weer een koning en een wonderschone en hartelijke koningin. Onze koning Willem is verre, verre, verre familie van zijn naamgenoot Willem van Oranje.

In drie rondes wordt er gekozen uit drie categorieën: Ontwerp, Erfgoed en Kunst. In de categorie Ontwerp is de eeuwenoude microscoop van Van Leeuwenhoek als winnaar uit de bus gekomen. Het lelijke Dafje met zijn wonder van techniek onder de motorkap heeft het niet gehaald, evenmin als Nijntje, waarmee presentator Jort Kelder zich op de site van het programma laat zien.

Presentator Jort Kelder met Nijntje in zijn borstzakje.

Visueel spektakel met De Nachtwacht, Het Meisje met de Parel, en Lucht en Water in de categorie kunst kunnen we vandaag verwachten, waarna vrijdag bekend wordt wat ons ultieme pronkstuk van de drie categorieën is. Van over de hele wereld staan mensen in de rij voor onze musea om te komen kijken naar schilderijen van Rembrandt, Johannes Vermeer of Vincent van Gogh. Natuurlijk kun je dat ook thuis voor een beeldscherm doen, maar de kleuren, het licht en het formaat beleef je anders, directer en intenser, als je ervoor staat.

Johannes Vermeer, Het meisje met de parel (ca. 1665-1667).

Het mooie is dat wij met zijn allen kunnen kiezen. Iedereen heeft evenveel stemrecht, heel democratisch. Een stemadvies geven hoort eigenlijk niet, maar Nijntje in het vestzakje van Jort is natuurlijk een niet mis te verstane hint. Ik zou kiezen voor Het Meisje met de Parel! Een heel gewoon meisje, dat ergens als bediende in de huishouding werkt. Het meisje is gevangen in een moment waarop ze langs de schilder lijkt te lopen en even over haar schouder naar hem omkijkt. Haar ogen en lippen zijn iets vochtig. Ze is een gewoon Nederlands meisje, je zou haar nu nog op straat tegen kunnen komen. Juist dit soort portretjes deden het 350 jaar geleden ook goed in de Nederlanden. In de ons omringende landen was er nauwelijks belangstelling voor. Daar was kunst iets van de elite, terwijl je hier niet te poenerig moest doen. ‘Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg’ en ‘hoge bomen vangen veel wind’ zijn niet voor niets spreekwoorden uit het erfgoed van onze volksaard. En dat sluit precies aan bij het doel van dit programma, Het pronkstuk van Nederland: kunst en cultuur is iets van alle Nederlanders, niet alleen van de elite. Stem dus allemaal mee wat ons ware pronkstuk wordt.